Bana Baktığında Kimi Gördün

Üniversitemizin Güzel Sanatlar Enstitüsü, Resim Ana Sanat Dalı, Sanatta Yeterlik programı öğrencisi Salih Ezen’in “Resimsel Mekânda Panoptikon Bakış; Cumbalı Evler” isimli tez çalışması ile aynı adlı BAP Projesinin (SSY-2023-12770) sonuç ürünü olan bu kişisel sergisinde yer alan eserler, cumba formunu sanatsal etkileşim ve ‘iktidar(da)-oluş’ mekanizması bağlamında sorgulayan, özel tasarım ürünü olan derinlikli beş ayrı resimsel mekânda birbirlerinin alternatifi olabilen on yedi farklı gör(ün)üş olarak sunulmuşlardır. Tümü birden, ilgilisinin salt estetik beğenisine hitap etmenin ötesinde, kültürlerarası etkilenmelerin doğasına ve günümüz gözetim toplumlarını anlamlandırmanın önemine vurgu yapmaktadırlar. Salih Ezen, 16. yüzyıldan günümüze Batı düşüncesine sirayet etmiş küresel dünya düzeni- oryantalizm ile ivme kazandığı ve bağını hiç koparmadığı- hakkında düşünce perspektifi içeren tezinde; geleneksel Osmanlı mimarisine özgü cumbalı evler ile Batıya özgü panoptikon hapishane modeli arasında metonimik bir paralellik/zıtlık kurmuş, Doğu ve/veya Batı toplumunda kültürel koşullara bağlı olarak değişen iktidar ilişkilerini anlamlandırmaya uygunlukları açısından her iki yapının bireyleri izleme, gözetleme ve kontrol etme amaçlı fiziksel ve sembolik işlevlerini ‘hakimiyet’, ‘ötekileştirme’, ‘(na-)mahrem’, ‘temsiliyet ve belirtisellik’, ‘taklit ilişkisi’, ‘mekân’ ve ‘kapatma’ kavramları ile bağıntısına dikkat çekmiştir. Makam ve mekân olarak cumbanın bilgi, iktidar ve hakikatin inşası ve ifşasında gördüğü işlev, Doğu-Batı arasındaki kültürel ayrımın sanatsal karşılığı olarak ‘oryantalizm’ ve ‘oksidentalizm’i birbirini gözetleme etkinliği olarak kavrama olanağı sunmaktadır. Görece farklı olan her iki anlayış, sanatsal anlam üretiminde gözetleyen ve gözetlenenin ‘öteki’ olma durumuna görünürlük kazandırmaktadır. Resim sanatında gözlemlenen cumba formunun, Batılı açısından kendisinin nasıl göründüğünden ziyade nasıl görülmesini arzuladığı meselesinin kanıtı olarak algılanması halinde; gözetim sistemleri, insan güvenliği ve suç önleme amaçlı teknolojilerin güç ilişkilerinin dönüştürücü gücü olmasında bir bilinç yaratmış gibi görünen panoptikon hapishane modelinin ne olduğu/olmadığı hususu kolayca anlaşılır olmaktadır. Bu bağlamda Salih Ezen’in “Bana Baktığında Kimi Gördün” isimli sergisi; cumbanın salt estetik bir yapı öğesi olmayıp, Doğunun geleneksel yaşantısında gözeten ve gözetilenin uyumlu beraberliğinden doğan iktidar anlayışının modern düşünce sistemleri ortaya çıktıkça daha karmaşık ve sorunlu bir hal alması durumuna dikkat çekmektedir. Cumbalı evin içinden dış dünyaya panoramik bakış olanağı (sağdan/karşıdan/soldan) elverdiğince, mistik, romantik, nostaljik, erotik ve egzotik çıkarımlara yol açan sanatsal yaratıcılığın ilgilisine estetize edilmiş yaşam vaadi olarak belirmektedir. Çalışmalarda ortaya koyulmuş kurgusal/mekânsal düzeneklerin çoklu yapısı böylelikle, bakış açılarının nasıl manipüle edilebildiğinin tanıklığında kendi iktidarını kuran ‘sanatçı’ ile izleyiciyi birbirine eşitleyerek iktidar(da)-oluş mekanizmasının birer parçası hâline getirmektedir. Tez Danışmanı ve Sergi Küratörü: Prof. Fevziye EYİGÖR PELİKOĞLU